RIZGJIMI ISLAM NDËRMJET KUNDERSHTIMIT DHE EKSTREMIZMIT

Në emër të All-llahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshiruesit!

RIZGJIMI ISLAM NDËRMJET
KUNDERSHTIMIT DHE EKSTREMIZMIT

Nga:
Dr. Jusuf El Kardavi

PARATHËNIE

Në Ramazan dhe Shevval të vitit 1981/1401, revista “El Ummeh” botoi artikullin tim dypjesësh mbi rizgjimin e rinisë islame. Në atë studim tërhoqa vëmendjen tek aspektet pozitive dhe negative, të cilat u interesojnë vëzhguesve, thirrësve dhe dijetarëve islamë, të përkushtuar ndaj Rizgjimit. Gjithashtu sugjerova se duhet të bashkëbisedojmë me rininë, t’u shfaqim simpati prindwrore dhe ta kanalizojmë rizgjimin e tyre, në mënyrë që ta forcojmë Islamin, e jo ta dobësojmë atë. Përgjigjja ndaj këtij studimi ishte kaq e ngrohtë në gjithë botën islame, saqë studimi u përkthye në gjuhë të ndryshme. Veç kësaj, rinia në shumë universitete islame, në mënyrë tolerante i studioi pikëpamjet e mia, pavarësisht nga fakti se ato kritikonin shumë prej tyre.
Këtu dëshiroj të falënderoj qëndrimin e Grupit Islam në Universitetin e Kajros, të cilët përdorën studimin tim gjatë kampit të tyre të nëntë në verën e 1981, e shtypën dhe ua shpërndanë atë të gjithë pjesëmarrësve. Kjo gjë pasqyron një vetëdije të lartë dhe gatishmërinë për të përkrahur moderimin dhe vijën e objektivitetit.
Nuk do të futem në diskutimin e ngjarjeve të fundit, të cilat ndodhën në disa vende islame ku pati një konfrontim serioz dhe të përgjakshëm midis të rinjve dhe autoriteteve, jo sepse nuk dua ta rëndoj edhe më shumë çështjen, por për shkak se revista “El Ummeh” i ka shërbyer gjithmonë krejt Ummetit islam, e jo vetëm një grupi të caktuar. Ajo që na shqetëson këtu janë debatet e flakta dhe të zgjatura, të nxitura nga këto ngjarje, mbi të ashtuquajturin “ekstremizëm fetar”, në të cilat u përfshinë jo vetëm njerëzit e arsimuar, por edhe ata, njohja e Islamit dhe injoranca si dhe sjellja e të cilëve karakterizohet nga armiqësia, sarkazmi dhe cinizmi.
Para pak muajsh m’u kërkua nga revista “El Arabi” të shkruaja mbi temën “ekstremizmi fetar” me theks të veçantë në natyrën e vërtetë dhe karakteristikat e tij. Kur artikulli doli në botimin e posaçëm të janarit 1982, disa miq më qortuan se kam hyrë në një çështje në të cilën po shfrytëzohet fjala e vërtetë për mbështetje të së pavërtetës. Megjithëse miqtë e mi nuk e vinin në dyshim përmbajtjen apo thelbin e artikullit, prapë ata dyshonin për motivet dhe synimet të cilat fshiheshin pas fushatës që kishte filluar kohëve të fundit kundër “ekstremizmit fetar”. Ata nuk ishin të bindur se, me të vërtetë, ajo fushatë kërkonte t’i rezistonte ekstremizmit apo t’i udhëzonte ekstremistët drejt rrugës së moderimit; përkundrazi, ajo synonte ta shtypte Rizgjimin islam, para se të mund të forcohej dhe popullarizohej më shumë, e së fundi të merrte përsipër një rol të rëndësishëm politik. Miqtë e mi kishin vënë re se autoritetet nuk i kishin kushtuar vëmendje rinisë fetare, derisa kjo e fundit filloi të kundërshtojë, mbi baza fetare, disa veprime politike të qeverisë.
Kjo mbështetej nga fakti se pushtetarët aktualisht posedojnë disa grupe fetare, që kanë shfaqur prirje ekstreme, me qëllim që t’i përdorin ato kundër lëvizjeve të tjera islame dhe më pas t’i shtypin ato, pasi ta kryejnë rolin e caktuar. Kështu miqtë e mi këmbëngulën se shkaku që fshihej pas konfrontimit midis autoriteteve dhe grupeve islame, s’mund të ishte shfaqja e ekstremizmit. Ata besonin se autoritetet në vendet tona islame e konsideronin Lëvizjen islame si armikun më të rrezikshëm. Kështu, ata mundën dhe bënë aleanca me të djathtit ose me të majtit, por kurrë me Lëvizjen islame. Disa herë u shpall një armëpushim i përkohshëm me këtë lëvizje; disa herë të tjera autoritetet u përpoqën ta futnin atë në konfrontim me kundërshtarët e tyre politikë dhe ideologjikë. Si përfundim, autoritetet dhe kundërshtarët e tyre zbuluan se kishin më shumë afërsi qëllimesh dhe mjetesh nga ç’e mendonin, kështu që u bashkuan kundër Lëvizjes islame. All-llahu (xh.sh.) thotë në Kur’an:
“Zullumqarët janë miq të njëri-tjetrit, kurse All-llahu është mbrojtës i besimtarëve të devotshëm”. (45:19)
Ngjarjet e fundit e vërtetojnë këtë gjë. Shfaqja e grupeve islame në fillimin e tyre në Egjipt u karakterizua nga ekstremizmi. Megjithatë së fundi ata filluan të mbajnë një qëndrim të pjekur dhe të moderuar, falë përpjekjeve të shumë mendimtarëve dhe thirrësve islamë, të cilët ia dolën të ndikojnë në mendimin dhe sjelljen e këtyre të rinjve muslimanë, në atë masë saqë maturia dhe moderimi u bënë tiparet dalluese të shumicës së tyre. Është për t’u habitur se pushtetarët heshtnin në kohën kur ekstremizmi mbizotëronte, ndërsa kur filloi të mbizotërojë moderimi, ata i shtypën këto grupe.
Unë isha në dijeni të këtyre ngjarjeve dëshpëruese, bile ato më shtynë ta filloja artikullin tim në “El Arabi” kështu (revista në fjalë i ka hequr disa pjesë nga artikulli që kanë argumentuar dhe që ishin me rëndësi sipas mendimit tim, edhe pse nuk ka ndryshuar gjë nga esenca).
Pavarësisht nga bindja ime për qëllimin fisnik, i cili e nxiti “El Arabi” të hapë një dialog mbi atë që po quhet “ekstremizëm fetar”, dhe pavarësisht nga besimi im i patundur në rëndësinë e problemit dhe thellësinë e ndikimit të tij në çështjet tona bashkëkohore, s’mund ta fsheh faktin se hezitova në fillim, për arsye se ajo që mund të shkruaj, veçanërisht në këtë kohë, mund të keqinterpretohet, bile mund të shfrytëzohet qëllimisht për t’i shërbyer diçkaje në kundërshtim me qëllimin tim apo të vetë revistës.
Hezitimi im përforcohej nga fakti se për dekada islamistët janë mbytur me akuza nga kundërshtarët e tyre. Ata janë damkosur si “reaksionarë”, “tradicionalistë kokëfortë”, “fanatikë”, “agjentë” të vendeve armike, megjithëse asnjë vëzhgues s’mund të mos shohë se Lindja dhe Perëndimi, e majta dhe e djathta, janë bashkuar në armiqësinë e tyre ndaj islamistëve dhe kërkojnë shkak që ta shtypin Rizgjimin islam.
Pasi u mendova shumë, arrita në përfundimin se kjo çështje i përket krejt botës islame e jo vetëm një vendi, andaj heshtja s’është zgjidhje dhe se refuzimi për të kontribuar në të është joislam, një arratisje nga fushëbeteja. Ndaj jam mbështetur tek All-llahu (xh.sh.) dhe vendosa të sqaroj të vërtetën. I Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) thotë në një hadith:
“Shpërblimi i veprave varet nga qëllimet dhe çdo person do ta marrë shpërblimin sipas qëllimit të tij” (Buhariu dhe Muslimi).
Shumë shkrimtarë, të cilët janë injorantë të udhëhequr nga motive të ulëta ose persona që nuk kanë aftësi të depërtojnë në natyrën e problemit, e ndiejnë veten të lirë të shprehin mendimet e tyre. Një situatë e tillë, pashmangshmërisht i fton të gjithë dijetarët islamë që të hedhin shikimin, se ç’fshihet pas kësaj fushate dhe ta përballojnë problemin, me qëllim që të qartësojnë të vërtetën. Vendimi im u përforcua më shumë nga interesimi im i hershëm mbi problemin e “ekstremizmit fetar”.
Pak vite më parë, botova një artikull në “El Muslim el Muâsir”2 rreth “Fenomenit të tekfirit të tepruar” (më vonë ky punim u botua si broshurë e veçantë). Një artikull tjetër, “Rizgjimi i rinisë islame”, i përmendur më sipër, u botua para disa muajsh në “El Ummeh” (Katar). Kam pasur rastin të takoj shumë të rinj muslimanë në kampet e tyre dhe gjatë seminareve, dhe kam diskutuar me ta çështje të cilat përqëndrohen në një temë: thirrja për moderim dhe kujdesi ndaj ekstremizmit. Megjithatë, ajo që shkrova në “El Arabi” ishte e kufizuar në temën specifike të kërkuar nga gazeta si dhe në hapësirën e rezervuar për të. Për këto arsye, disa herë jam ndier i detyruar t’i rikthehem këtij problemi, fenomenit të “ekstremizmit fetar” dhe të bëjë një studim objektiv të realitetit, të shkaqeve dhe shërimit të tij Brenda një kornize të vërtetë islame. Vendosmëria ime për të ecur përpara nuk do të shkurajohet nga pjesëmarrja e atyre që mundohen ta shtrembërojnë dhe shfrytëzojnë problemin. I Dërguari (a.s.) ka thënë:
“Flamuri i diturisë islame do të bartet nga njëri brez tek tjetri nga të moderuarit, të cilët e mbrojnë atë nga shtrembërimet e fanatikëve, pretendimet e falsifikuesve dhe keqinterpretimet e injorantëve”.
Ky hadith tregon me saktësi detyrën e të diturve, të cilët duhet ta sqarojnë e jo ta fshehin të vërtetën, që kështu të mund të shmangin mallkimin e All-llahut (xh.sh.) dhe të mallkuesve. Por, përgjegjësia shtrihet edhe në grupe të tjera, të cilat preken direkt apo indirekt, nga problemi në diskutim.
Nuk është as e drejtë as e ndershme t’i fajësojmë vetëm të rinjtë apo disa prej tyre që kanë rënë në teprim në mendim apo ekstremitet në sjellje. Shumë të tjerë, veçanërisht ata të cilët e kanë neglizhuar përkatësinë e tyre në Islam dhe mësimet e tij, e ndajnë këtë përgjegjësi, madje para të rinjve, megjithëse ata përpiqen gjithmonë të shfajësojnë vetveten. Muslimanë vetëm me emër, qofshin prindër, apo mësues, dijetarë, pushtetarë etj., e kanë bërë Islamin, islamistët dhe thirrësit islamë, të përbuzur në vendet e tyre islame. Është e çuditshme që ne jemi të gatshëm në mosaprovimin e ekstremizmit tonë. Ne kërkojmë nga të rinjtë të tregojnë maturi dhe urtësi, të heqin dorë nga ekstremizmi dhe teprimi, por kurrë nuk kërkojmë nga më të vjetrit të pastrojnë vetveten prej hipokrizisë, gënjeshtrës, mashtrimit dhe nga të gjitha format e vetëkundërthënies. Ne kërkojmë çdo gjë nga rinia, ndërkohë që nuk zbatojmë atë që predikojmë, sikur na janë dhënë të gjitha të drejtat, ndërsa rinia është ngarkuar me të gjitha detyrat, edhe pse e pranojmë se çdo e drejtë me vete bart edhe obligimin. Ajo, për të cilën kemi nevojë sot, është kurajoja për të pranuar se rinia jonë është detyruar t’i drejtohet atij që e quajmë “ekstremizëm fetar” për shkak të fajeve tona. Ne deklarojmë se jemi muslimanë, ndërkohë që nuk ndjekim mësimet e Islamit; lexojmë Kur’anin, ndërkohë që nuk zbatojmë urdhrat (ahkamet) e tij; deklarojmë se e duam Muhammedin (a.s.), ndërkohë që nuk e ndjekim Sunnetin e tij; deklarojmë në kushtetutat tona se Islami është fe zyrtare, por kurrë nuk ia japim Islamit vendin e duhur në legjislacionin ose orientimin qeveritar.
Hipokrizia dhe vetëkundërthënia jonë e kanë ftohur rininë, të cilët kanë kërkuar ta kuptojnë
Islamin pa ndihmë dhe udhëzim nga ne. Ata kanë gjetur prindër shkurajues, ulema indiferentë, sundimtarë armiqësorë dhe këshilltarë cinikë. Prandaj, me qëllim që ta përmirësojmë këtë situatë, nevojitet të fillojmë me reformimin e vetvetes dhe të shoqërive tona sipas urdhrit të All-llahut, përpara se t’i kërkojmë rinisë të jetë e qetë, të tregojë urtësi dhe maturi.
Vlen të tërheqim vëmendjen në një pikë, në të cilën pushtetarët si dhe disa shkrimtarë, përqëndrohen zakonisht: detyra dhe roli i institucioneve fetare “zyrtare” në çrrënjosjen e ekstremizmit dhe në udhëheqjen e rizgjimit islam tek të rinjtë. Disa i quajnë këto institucione fetare “zyrtare”, si përgjegjëse për atë që ka ndodhur dhe që po ndodh, si dhe për të gjitha format e ekstremizmit dhe devijimit. Duket se pavarësisht nga rëndësia dhe rrënjët e tyre të thella, këto institucione sot janë të paafta për të kryer misionin e besuar, përderisa autoritetet politike të pushojnë së manipuluari dhe së shfrytëzuari ato, duke i përdorur ato si instrumente të mbështetjes dhe lavdërimit të politikës zyrtare. Institucionet zyrtare fetare në botën islame mund të luajnë një rol me të vërtetë pozitiv në udhëzimin e rinisë dhe pajisjen e saj me dituri të vërtetë islame, nëse lihen të lira t’i drejtojnë vetë punët e tyre, pa ndërhyrje nga pushtetarët. Megjithatë, në mungesë të kësaj lirie, ato mbesin skelete të pajetë. Gjithashtu duhet të kujtojmë se këshilla është pa kuptim, nëse këshilluesi nuk gëzon besimin e rinisë.
Në mungesë të këtij besimi dhe konfidence të dyanshme thelbësore, çdo këshillë e dhënë shndërrohet thjesht në retorikë. Të rinjtë tanë nuk kanë besim në këto institucione fetare dhe
prijësit e tyre, të cilët janë caktuar nga autoritetet. Ekzistojnë rrethana dhe arsye të cilat e kanë bindur rininë se këto institucione nuk pasqyrojnë mësimet e Sheriatit, por janë shndërruar në tellallë të regjimit. Institucionet e tilla mund të ushtrojnë ndikim vetëm kur t’i rregullojnë çështjet e tyre të brendshme. Ato duhet të kundërshtojnë hyrjen në rrethin vicioz, gjithnjë në ndryshim, të politikës; veprimtaritë e tyre duhet të përqëndrohen në rritjen e brezave të juristëve (fukahâve) të ditur dhe krejtësisht të ndërgjegjshëm për problemet e kohës së tyre dmth.:
“Të cilët i kumtojnë Shpalljet e All-llahut, i frikësohen vetëm All-llahut e askujt tjetër veç Tij” (33:39)
Shoqëria jonë moderne e sotme ka nevojë të ngutshme për dijetarë të tillë të drejtë, të cilët janë të bekuar me largpamësi dhe të cilët mund t’i udhëzojnë të rinjtë tanë në fenë e tyre dhe t’i japin udhëzimin e duhur Rizgjimit islam. Ata, të cilët qëndrojnë mënjanë dhe që janë indiferentë ndaj ringjalljes islame, apo që e kritikojnë atë pa marrë pjesë në vuajtjet e saj dhe pa i ndier aspiratat dhe deiluzionet e saj, nuk mund të luajnë një rol pozitiv në udhëzimin e saj.
Ata, të cilët nuk jetojnë për Islamin dhe përhapjen e tij dhe që nuk marrin pjesë në vuajtjet dhe vështirësitë nëpër të cilat kalon Ummeti, janë egocentrikë (egoistë). Njerëzit e tillë nuk kanë të drejtë t’u thonë atyre që besojnë në Islam dhe që jetojnë për të, se janë në rrugë të gabuar dhe duhet të ndryshojnë; dhe nëse e marrin këtë të drejtë me forcë, askush s’do t’ua vërë veshin.
Si përfundim, këshilla ime për cilindo që merr përsipër të këshillojë rininë është: të dalë nga kulla e fildishtë, ta harrojë trashëgiminë e tij intelektuale dhe të zbresë në tokë, me të rinjtë. Ai duhet të identifikohet me shpresat e tyre të mëdha, ngrohtësinë e dashurisë, vendosmërinë e vërtetë, motivimin fisnik dhe veprat e mira. Për më tepër, ai duhet të bëjë dallimin midis sjelljes dhe qëndrimeve të tyre, negative dhe pozitive, në mënyrë që të mund të japë këshilla të bazuara në largpamësi dhe të bëjë gjykime të bazuara në argumente.
Allahu (xh.sh.) na ruajtë nga të gjitha teprimet dhe ekstremizmi dhe na drejtoftë në rrugën e Tij të drejtë. Amin

Dr. Jusuf El Kardavi
Shevval 1402 H
gusht 1982

KAPITULLI I PARË

EKSTREMIZMI: AKUZA DHE E VËRTETA

Shkencëtarët e logjikës mbështesin idenë se nuk mund të jepet gjykim mbi diçka, pa pasur një njohje të mirë të saj, sepse e panjohura dhe e papërcaktuara s’mund të gjykohen. Prandaj, së pari duhet të përcaktojmë se çfarë do të thotë “ekstremizëm fetar” para se ta dënojmë apo miratojmë atë. Këtë gjë mund ta bëjmë duke pasur parasysh realitetin dhe tiparet më të shquara të tij. Fjalë për fjalë, ekstremizëm do të thotë pozicionim në pikën më të largët nga qendra. Në mënyrë figurative ai tregon një largim të ngjashëm në fe, mendim dhe sjellje. Një nga pasojat kryesore të ekstremizmit është ekspozimi ndaj rrezikut dhe pasigurisë. Prandaj Islami këshillon moderim dhe ekuilibër në çdo gjë: në besim, ibadet, sjellje dhe legjislacion. Kjo është rruga e drejtë, të cilën Allahu (xh.sh.) e quan “es sirâtul mustekîm”, e cila dallon nga rrugët që ndoqën ata të cilët tërhoqën mbi vete zemërimin e All-llahut dhe ata të cilët e humbën rrugën. Moderimi apo ekuilibri është jo vetëm një veçori e përgjithshme e Islamit, por edhe një pikë themelore referimi me të cilën All-llahu e dalloi Ummetin islam nga të tjerët. Kur’ani thotë:
“Dhe ashtu Ne ju bëmë juve një popull të drejtë për të qenë ju dëshmitarë ndaj njerëzve dhe për të qenë i Dërguari dëshmitar ndaj tyre...” (Kur’ani... 2:143)
Si i tillë, Ummeti islam është një ummet i drejtësisë dhe moderimit; ai dëshmon çdo shmangie, qoftë ajo majtas apo djathtas, nga rruga e drejtë e mesit, në këtë botë dhe në tjetrën. Tekstet islame i ftojnë muslimanët të jenë të moderuar dhe të hedhin poshtë dhe kundërshtojnë të gjitha llojet e ekstremizmit: “gulûv” (teprimin), “tenattu” (tejkalimin e kufijve, pedantizmin fetar) dhe “teshdîd” (rreptësinë). Një shqyrtim i hollë i këtyre teksteve tregon që Islami porosit largim nga teprimi. Të shqyrtojmë hadithet e mëposhtme:
1. “Ruhuni nga teprimi në fe. (Popuj) para jush janë zhdukur si pasojë e teprimit”. Popujt, për të cilët bëhet fjalë, janë popujt e feve të mëparshme, veçanërisht Ehl ul Kitab (Popujt e Librit), çifutët dhe të krishterët, kryesisht këta të fundit. Kur’ani u drejtohet këtyre popujve:
“Thuaju: “O ithtarë të Librit, mos e teproni në fenë tuaj jashtë së vërtetës dhe mos shkoni pas epsheve të një populli të mëparshëm që ka humbur, që ka shkaktuar humbjen e shumë të tjerëve dhe që u largua në tërësi prej rrugës së drejtë.” (5:77)
Prandaj muslimanët janë paralajmëruar që të mos ndjekin gjurmët e tyre; ai, i cili mëson nga gabimet e të tjerëve, jeton një jetë të lumtur. Për më tepër, mësimi i nxjerrë nga hadithi i mësipërm, na vë në gatishmëri para faktit që teprimi mund të na duket si një veprim i parëndësishëm, të cilin, pa e kuptuar, e lëmë të vazhdojë, derisa ai shndërrohet në një kërcënim për ne. Gjatë Haxhxhit tw lamtumirës, pasi mbërriti në Muzdelife, Muhammedi (a.s.) i kërkoi ibni Abbasit të mblidhte disa gurë për të. Ibni Abbasi mblodhi disa gurë të vegjël. Pasi i pa gurët, i Dërguari e miratoi madhësinë e tyre dhe tha: “Me të tillë (gurë ta qëlloni Shejtanin). Ruhuni nga teprimi në fe”. Kjo tregon qartë se muslimanët s’duhet të mendojnë se përdorimi i gurëve të mëdhenj është më i mirë, duke e lejuar kështu teprimin të hyjë në jetën e tyre. Imam ibn Tejmijje është i mendimit që ky paralajmërim kundër teprimit përfshin të gjitha format e besimit, adhurimit dhe veprimit, dhe thotë që përderisa të krishterët e teprojnë më shumë në besim dhe praktikë, All-llahu (xh.sh.) i paralajmëron në Kur’an:
“Mos e teproni në fenë tuaj”. (4:171)
2. “Të shkatërruar janë mutenettiun-ët”. Dhe ai (i Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) e përsëriti këtë tri herë”.
Imam Neveviu thotë që njerëzit, për të cilët bëhet fjalë këtu, janë ata që e kalojnë kufirin me fjalët dhe veprat e tyre. Siç shihet, dy hadithet e mësipërme theksojnë që pasojë e teprimit dhe zellshmërisë do të jetë humbja e plotë në këtë jetë dhe në tjetrën.
3. Muhammedi (a.s.) vazhdimisht thoshte: “Mos e mbingarkoni veten tuaj, që të mos mbingarkoheni. Njerëz (para jush) e mbingarkuan veten e tyre dhe u mbingarkuan. Mbeturinat e tyre gjenden në vendet e asketëve dhe në manastire”. Gjithmonë i Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) dënoi çdo prirje drejt teprimit fetar. Ai i paralajmëroi ata sahabë, të cilët e tepronin në ibadet ose ata që ishin shumë asketë, atëherë kur, ajo që bënë i tejkaloi kufijtë e qëndrimit të moderuar islam. Islami synon të vendosë një ekuilibër midis nevojave trupore dhe atyre shpirtërore, midis së drejtës së njeriut për ta jetuar jetën plotësisht dhe së drejtës së Krijuesit për t’u adhuruar nga njeriu, e cila është vetë arsyeja e krijimit të tij.
Islami ka përcaktuar ibadete që pastrojnë qenien njerëzore, e ngrenë atë shpirtërisht dhe materialisht, individualisht dhe kolektivisht, me anë të të cilave krijohet një bashkësi harmonike, në të cilën mbizotërojnë ndjenjat e vëllazërimit dhe solidaritetit, pa u penguar njeriu nga përmbushja e detyrës së tij për ngritjen e kulturës dhe qytetërimit. Përmbushja e këtyre obligimeve, as nuk e ndan muslimanin nga rrjedha e jetës, as nuk e largon nga bashkësia. Përkundrazi, lidhjet e tij forcohen, emocionalisht dhe praktikisht. Kjo është arsyeja pse Islami nuk këshillon murgërinë, gjë e cila kërkon largim dhe veçim, duke e ndaluar njeriun nga gëzimi i begatisë dhe të mirave të jetës normale, si dhe nga pjesëmarrja në zhvillimin dhe përkrahjen e tij. Islami e konsideron punën si një formë ibadeti dhe një xhihad, kur qëllimi është i pastër dhe brenda kufijve të caktuar nga Allahu (xh.sh.). Si përfundim, Islami nuk e miraton ndjekjen e anës shpirtërore në dëm të asaj materiale, por gjithashtu as prirjen për të “pastruar shpirtin” duke lënë pas dore dhe ndëshkuar trupin, siç këshillojnë dhe predikojnë fetë dhe filozofitë e tjera. Islami erdhi në barazpeshë me gjithë këtë. Në Kur’an thuhet:
“Zoti ynë! Na jep të mira në këtë jetë, të mira edhe në botën tjetër.” (2:201)
dhe në hadithin: “O Allah! Ma rregullo fenë time, e cila është mbrojtësja e punëve të mia; m’i rregullo punët e jetës sime në këtë botë, në të cilën po jetoj; ma rregullo ahiretin prej të cilit varet jeta ime e përtejvarrit; bëma jetën burim bollëku për çdo të mirë dhe bëje vdekjen time burim rehatie, duke më ruajtur nga çdo e keqe” si dhe “Trupi ka një të drejtë mbi ty”.
Veç kësaj, Kur’ani kundërshton prirjen për ndalimin e të mirave dhe zbukurimeve (zîneh), me të cilat Allahu (xh.sh.) ka furnizuar robërit e tij. Në një ajet të shpallur në Mekke, All-llahu (xh.sh.) thotë:
“O bijtë e Ademit! Vishuni bukur për çdo namaz, hani dhe pini e mos e teproni, pse Ai nuk i do ata që e teprojnë. Thuaj: “Kush i ndaloi bukuritë dhe ushqimet e mira që All-llahu i krijoi për robërit e vet...” (7:31-32)
Në një sure tjetër të shpallur në Medine, Allahu (xh.sh.) u drejtohet besimtarëve:
“O ju që besuat! Mos i ndaloni të mirat që për ju All-llahu i lejoi dhe mos e teproni, se Allahu
nuk i do ata që e teprojnë’ “Hani nga ajo që All-llahu ju furnizoi si hallall të mirë dhe, duke qenë se ju Allahut i besoni, ruajuni dënimit të Tij”. (5:87-88)
Këto ajete u shpjegojnë besimtarëve mënyrën e vërtetë islame të gëzimit të të mirave dhe të
ruajtjes nga teprimi, i cili vihet re tek fetë e tjera. Transmetohet se shkaku i zbritjes së këtyre dy ajeteve ishte ngjarja kur një grup sahabësh vendosën të tridheshin, për t’u tërhequr nga të mirat e kësaj bote dhe të endeshin nëpër botë si murgj.
Gjithashtu Ibni Abbasi (radijall-llahu anhu) transmeton: “Një njeri erdhi tek i Dërguari (sal-lallllahu alejhi ve sel-lem) dhe i tha: O i Dërguar i All-llahut, sa herë që ha këtë mish, kam (gjithmonë) një dëshirë për të bërë dashuri, ndaj kam vendosur të heq dorë nga ngrënia e mishit”. Për këtë shkak zbritën këto ajete.
Enes ibn Maliku transmeton: “Një grup burrash erdhi tek shtëpitë e grave të të Dërguarit (sal-lallllahu alejhi ve sel-lem) dhe pyetën për ibadetin e tij. Kur u informuan mbi këtë, ata e konsideruan ibadetin e tij të pamjaftueshëm. Njëri prej tyre tha: Unë do të fal namaz gjithë natën sa të jem gjallë. Një tjetër tha: Unë do të agjëroj gjithë vitin pa e prishur agjërimin. I Dërguari i All-llahut iu afrua dhe u tha atyre: “Pasha All-llahun, unë i nënshtrohem dhe i frikësohem Atij më shumë sesa ju. Unë agjëroj dhe e prish agjërimin, natën fal namaz, por edhe fle, dhe martohem me gra. Ai, i cili nuk e ndjek Sunnetin tim, nuk është prej meje (dmth s’është pasuesi im)”.
Sunneti i Pejgamberit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) përfaqëson mënyrën se si ai e kuptonte dhe e zbatonte fenë dmth. obligimin ndaj Zotit të tij, vetvetes, familjes së tij dhe pasuesve të tij, duke i dhënë secilit të drejtën e tij në mënyrë të ekuilibruar dhe të moderuar.

1. TË METAT E EKSTREMIZMIT FETAR

Të gjitha këto paralajmërime kundër ekstremizmit dhe teprimit janë të nevojshme, për shkak të të metave që vihen re në këto tendenca.
E meta e parë është që teprimi s’është i durueshëm ose i tolerueshëm, për shkak të natyrës së qenies njerëzore. Edhe sikur disa njerëz të mund të pajtohen me teprimin për një kohë të shkurtër, prapëseprapë, shumica e njerëzve s’janë në gjendje të bëjnë të njëjtën gjë. Legjislacioni i All-llahut i drejtohet krejt njerëzimit e jo një grupi të posaçëm njerëzish, të cilët mund të zotërojnë një aftësi unike për të duruar. Kjo është arsyeja pse njëherë i Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) u zemërua me një sahab të shquar, Muadhin, për shkak se ky i fundit u priu një ditë njerëzve në namaz dhe e zgjati atë aq shumë, saqë një nga njerëzit shkoi tek Pejgamberi dhe iu ankua. Ai i tha Muadhit: “O Muadh! A po i vë njerëzit në provë?!” dhe e përsëriti këtë tri herë.
Në një rast tjetër, ai iu drejtua një imami, me një zemërim të pazakontë: “Disa nga ju bëjnë që njerëzit të largohen nga punët e mira (namazi). Prandaj cilido prej jush, që u prin njerëzve në namaz, duhet ta shkurtojë atë, sepse mes jush ka të dobët, pleq dhe prej atyre që kanë punë”.
Veç kësaj, kur i Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) dërgoi Muadhin dhe Ebu Musën në Jemen, u dha këtë këshillë: “Lehtësoni dhe mos vështirësoni. Përgëzoni dhe mos i bëni njerëzit të ikin. Bindjuni njëri-tjetrit dhe mos u përçani”.
Gjithashtu Umer ibnul Hattabi e ka theksuar këtë duke thënë: “Mos e bëni All-llahun të urrejtur tek robërit e Tij, duke u prirë njerëzve në namaz dhe duke e zgjatur atë aq shumë, saqë ata ta urrejnë atë që po bëjnë”.
E meta e dytë është që teprimi është jetëshkurtër. Meqë këmbëngulja dhe aftësia e njeriut për të duruar është e kufizuar dhe meqë njeriu mërzitet shpejt, ai s’mund ta durojë shumë gjatë një veprim të tepruar. Bile, edhe sikur të mund të pajtohet me të për pak kohë, së shpejti atë do ta mposhtë lodhja, fizikisht dhe shpirtërisht, dhe së fundi, do të heqë dorë edhe nga ajo pak gjë që mund të bëjë, ose mund të marrë një drejtim të kundërt, duke e zëvendësuar teprimin me një pakujdesi dhe shthurje të plotë. Kam njohur shumë njerëz, të njohur për rreptësinë dhe ekstremizmin e tyre. Më pas, për shumë kohë, e humba kontaktin me ta. Pas shumë kohësh, kur u interesova dhe pyeta për ta, mora vesh se ata ose kishin devijuar dhe kishin dalë në ekstremin tjetër, ose të paktën, kishin ngelur prapa si “i nxituari”, për të cilin flitet në hadithin e mëposhtëm:
“Ai (i nxituari) as e përshkon distancën e dëshiruar as e kursen kurrizin (e mjetit të tij të transportit)”.
Shikoni se si udhëzon i Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) në një hadith: “Kryej ato punë, të cilat mund t’i durosh, sepse All-llahu s’do të lodhet (së dhëni shpërblim) derisa ti të durosh dhe të lodhesh (së kryeri punë të mira)... dhe puna më e dashur tek All-llahu është që kryhet rregullisht, edhe sikur të jetë e vogël”.
Ibn Abbasi ka thënë: “Një shërbëtore e të Dërguarit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) e kishte zakon të agjëronte gjatë ditës dhe ta kalonte tërë natën në ibadet. I Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sellem) u njoftua për këtë gjë dhe tha: “Në çdo punë ka një kulm të energjisë, i cili pasohet nga lodhja. Ai, që në këtë lodhje ndjek Sunnetin tim, është në rrugë të drejtë, ndërsa ai, i cili në këtë lodhje, ndjek tjetër (udhëzim), ka (gabuar dhe) humbur rrugën”.
Abdull-llah ibn Amri ka thënë: i Dërguari i All-llahut u njoftua për ata që ishin të rraskapitur nga ibadeti. Ai tha: “Ky është maksimumi i Islamit dhe kulmi i energjisë së tij. Çdo maksimum ka një kulm energjie dhe çdo kulm pasohet nga lodhja... ai, lodhja e të cilit është në përputhje me Librin (Kur’anin) dhe Sunnetin, është në rrugë të drejtë, ndërsa ai, lodhja e të cilit është për mosbindje, do të humbasë”.
Sa kuptimplote është këshilla e të Dërguarit për muslimanët që të mos e mbingarkojnë veten e tyre dhe të njekin rrugën e mesme, në mënyrë që të mos i kaplojë lodhja dhe të heqin dorë nga vazhdimi. Ai ka thënë: “Feja është shumë e lehtë dhe cilido që e mbingarkon vetveten, s’do të mund të vazhdojë në këtë rrugë. Bëhuni të drejtë (pa teprim apo pakujdesi), afrojuni (përsosjes) dhe merrni sihariq (me shpërblimin e veprave tuaja)...”.
E meta e tretë është që teprimi vë në rrezik të drejtat dhe detyrimet e tjera. Një i urtë ka thënë:
“Çdo teprim deri diku shoqërohet me humbjen e një të drejte”.
Kur i Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) mori vesh që Abdull-llah ibn Amri ishte aq i dhënë pas ibadetit, saqë linte pas dore detyrën që kishte ndaj gruas së tij, i tha atij: “O Abdull-llah! A është e vërtetë ajo që kam marrë vesh se ti agjëron çdo ditë dhe bën ibadet tërë natën?” Abdullllahu iu përgjigj: “Po, o i Dërguar i All-llahut!” i Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) tha: “Mos vepro kështu, por agjëro dhe prishe atë, kryej ibadet gjatë natës, por edhe fli. Trupi yt ka të drejta mbi ty, sytë e tu kanë të drejta mbi ty, gruaja jote ka të drejta mbi ty dhe mysafiri yt ka të drejta mbi ty”.
Ngjarja që ndodhi midis Selman Farisiut (radijall-llahu anhu), sahab i shquar dhe njohës i mirë i fikhut dhe mikut të tij të shtrenjtë Ebu Derdait, zahidit të madh, është një rast tjetër kuptimplotë.
I Dërguari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) i kishte lidhur dhe bërë vëllezër Selmanin dhe Ebu
Derdain. Njëherë Selmani i bëri një vizitë Ebu Derdait dhe e gjeti Ummi Derdanë (gruan e tij) të veshur me rroba të rreckosura. Ai e pyeti atë pse ishte veshur ashtu dhe ajo iu përgjigj: “Yt vëlla, Ebu Derdai, nuk interesohet më për këtë botë”. Ndërkohë, mbërriti Ebu Derdai, i shprehu mirëseardhje Selmanit dhe i përgatiti për të ngrënë, ia ofroi ushqimin dhe i tha: “Urdhëro ti, se unë jam duke agjëruar”. Selmani i tha: “Unë nuk ha po nuk hëngre edhe ti”. Kështu Ebu Derdai hëngri (me Selmanin). Kur erdhi koha e fjetjes, ai u nda për të falur namaz (nafile), por Selmani e urdhëroi të flinte dhe ai ra të flejë. Ebu Derdai u ngrit natën përsëri për të bërë ibadet, por Selmani sërish e urdhëroi që të flinte. Nga fundi i natës, Selmani e ngriti Ebu Derdain dhe së bashku falën namazin (tehexhxhudin). Më pas Selmani i tha Ebu Derdait: “Zoti yt ka të drejtë mbi ty, trupi yt ka të drejtë mbi ty, familja jote ka të drejtë mbi ty. Prandaj, jepi gjithsecilit të drejtën e vet”. Ebu Derdai ia rrëfeu këtë ngjarje të Dërguarit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem), i cili tha: “Selmani ka thënë të vërtetën”.

2. KONCEPTI I EKSTREMIZMIT FETAR

Paraqitja dhe përcaktimi i drejtë i këtij ekstremizmi, si dhe një vështrim i tij i brendshëm, do të ishte hapi i parë drejt përvijimit të zgjidhjes. Një gjykim apo përshkrim, i pabazuar në konceptet e vërteta islame dhe në Sheriat, por thjesht në mendimet personale të individëve, do të ishte krejt i pavlerë. Në lidhje me këtë Kur’ani thotë:
“Nëse nuk pajtoheni për ndonjë çështje, atëherë parashtrojeni atë tek All-llahu dhe tek i Dërguari, po qe se i besoni All-llahut dhe Ditës së fundit.” (4:59)
Gjatë gjithë historisë së Ummetit, ka pasur gjithmonë ixhma,23 se parashtrimi i mosmarrëveshjeve midis muslimanëve tek All-llahu (xh.sh.) dhe i Dërguari i Tij do të thotë t’i parashtrosh ato tek Libri i Tij, Kur’ani dhe tek Sunneti i Pejgamberit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem). Pa një vërtetim të bazuar në Sheriat, rinia islame, e cila akuzohet për “ekstremizëm”, s’do t’u kushtojë kurrë vëmendje fetvave të këtij apo atij dijetari islam, dhe do të mohojë dhe kundërshtojë ta pranojë një akuzë të tillë. Veç kësaj, ata do t’i akuzojnë të tjerët për padituri dhe falsifikim.
Transmetohet që Imam Muhammed ibn Idris Esh-Shafiiu u akuzua si rafidij. I fyer nga një akuzë e tillë e ulët, ai recitoi një varg poetik:
“Nëse dashuria për ehl ul bejtin është refd, atëherë të gjithë njerëzit dhe xhintë të dëshmojnë se unë jam rafidij”.
Kur dëgjoi se e kishin quajtur reaksionar, një thirrës islam i ditëve tona tha: “Nëse besnikëria ndaj Kur’anit dhe Sunnetit është reaksion, atëherë do të dëshiroja të jetoja, vdisja dhe të ringjallesha si reaksionar”.
Është i një rëndësie të madhe përcaktimi me saktësi i termave të tillë të zakonshëm si “reaksion”, “ngurtësi’, “ekstremizëm”, “fanatizëm” etj., në mënyrë që të mos përbëjnë koncepte me dy kuptime, të cilat njëri grup ia hedh grupit tjetër dhe të cilat mund të interpretohen në mënyra të ndryshme nga forca të ndryshme intelektuale dhe shoqërore, të së majtës apo së djathtës ekstreme.
Mospërcaktimi dhe moskuptimi i “ekstremizmit fetar”, si dhe lënia e kësaj çështjeje në dëshirat kapriçioze të njerëzve, do të çonte në një përçarje ndërmjet muslimanëve. Kur’ani thotë:
“E sikur të përputhej e vërteta me dëshirat e tyre, do të shkatërroheshin qiejt e toka dhe çdo gjë që gjendet në to.” (23:71)
Në këtë pikë, do të dëshiroja të tërhiqja vëmendjen tek dy vëzhgime të rëndësishme.
I pari: shkalla e devocionit të personit, po ashtu si edhe e shoqërisë në të cilën jeton, ndikon në gjykimin e tij për të tjerët në lidhje me ekstremizmin, moderimin dhe shthurjen. Zakonisht, një shoqëri fetare krijon një individ të ndjeshëm, i cili ndjen antipati për çdo lloj shmangieje apo neglizhence, sado e vogël që të jetë ajo. Duke gjykuar me kriterin e praktikës dhe eksperiencës sime, një individ i tillë do të habitej kur të shihte se ka muslimanë që nuk bëjnë ibadet natën apo nuk agjërojnë. Historikisht, kjo është e kuptueshme. Nëse shqyrtohen veprat dhe punët e njerëzve, të cilët kanë jetuar në kohën e Pejgamberit (sal-lah-llahu alejhi ve sel-lem), sahabëve të tij dhe tabiunëve, atëherë veprat dhe punët e të devotshmëve të brezave të mëvonshëm do të dukeshin shumë më pak të vlefshme. Nga kjo kuptohet dhe thelbi i thënies: “Meritat e atyre, që janë më afër All-llahut, s’janë veçse të metat e të drejtëve”.
Kjo na sjell ndërmend atë që Enes ibn Malik (radijall-llahu anhu) ua thoshte tabiinëve: “Ju bëni gjëra që i konsideroni si vogëlsira. Por, në kohën e të Dërguarit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem), këto veprime i shikonin si mëkate të mëdha”.
Të njëjtin qëndrim mbante dhe Aisheja (radijall-llahu anha), e cila e kishte për zakon të recitonte një varg poeme të Lebid ibn Rebias, poetit të mirënjohur, i cili ankohet për shkuarjen e atyre njerëzve, që ishin shembull i një jete të drejtë shembullore, duke i lënë njerëzit në mëshirën e të prishurve, shoqërimi me të cilët është aq molepsës, sa edhe një qen i zgjebosur. Veç kësaj, ajo dëshironte të dinte se si do të ishte ndier Lebidi, sikur të kishte jetuar dhe vetë të shihte se ç’bënin brezat e mëvoshëm. Gjithashtu edhe djali i motrës së Aishes, Urveh ibn Zubejri e recitonte atë varg dhe pyeste veten se si do të ishin ndier Aisheja dhe Lebidi, nëse do të kishin jetuar në kohën e tij.
Nga ana tjetër, një njeri me një njohje dhe sjellje të paktë islame, ose i cili është rritur në një ambient në të cilin praktikohen ato që ka ndaluar All-llahu (xh.sh.) dhe nuk përfillet Sheriati, e konsideron besnikërinë më të vogël ndaj Islamit si një lloj ekstremizmi apo fanatizmi. Gjithashtu ai do t’i akuzonte ata që zbatojnë Islamin dhe që besojnë në atë që është e ndaluar (haram) dhe në atë që është e lejuar (hallall). Natyrisht që qëndrimi i tij do të varej nga largësia e tij prej fundamenteve të Islamit.
Disa muslimanë, të ndikuar nga ideologjitë dhe praktikat e huaja, e konsiderojnë besnikërinë ndaj mësimeve të qarta islame në lidhje me ngrënien, pirjen, zbukurimin apo kërkesën për zbatimin e Sheriatit dhe vendosjen e shtetit islam në tokën islame, si shfaqje të “ekstremizmit fetar”. Për një person të tillë, një i ri musliman me mjekër apo një vajzë e re me hixhab (mbulesë) janë ekstremistë. Bile edhe urdhërimi për të mirën dhe ndalimi nga e keqja shikohen si forma të ekstremizmit dhe ndërhyrjes në lirinë personale të të tjerëve.
Megjithëse në Islam është një nga bazat e besimit që feja jonë është e drejtë, dhe ata që nuk besojnë në të janë në rrugë të shtrembër, prapëseprapë ka muslimanë, të cilët nuk pranojnë t’i konsiderojnë ata që ndjekin fe tjetër përveç Islamit, si kuffarë (jobesimtarë), duke e quajtur këtë gjë si fanatizëm dhe ekstremizëm.
I dyti: është e padrejtë të akuzosh një person për “ekstremizëm fetar” vetëm sepse ai ndjek mendimet juridike “të vijës së ashpër” të disa fukahave (juristëve). Nëse një person është i bindur që mendimi i filan fakihut është i drejtë dhe që përmes tij ai është i lidhur me Sheriatin, ai është i lire të veprojë kështu edhe sikur të tjerët të mendojnë se argumenti juridik është i dobët. Vetëm ai është përgjegjës për çka mendon dhe beson, po edhe sikur duke vepruar kështu, të mbingarkojë vetveten, veçanërisht kur nuk është i kënaqur duke e kufizuar vetveten me detyrimet (farzet) e prera të cilat kërkohen prej tij dhe kërkon kënaqësinë e All-llahut (xh.sh.) nëpërmjet kryerjes së nafileve (ibadete shtesë).
Natyrisht, njerëzit kanë mendime të ndryshme rreth këtyre çështjeve. Disa i marrin gjërat lehtë dhe i lehtësojnë punët, ndërsa disa të tjerë jo. E njëjta gjë ka ndodhur me shokët e të Dërguarit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem). P.sh. Ibni Abbasi i lehtësonte çështjet fetare, ndërsa Ibni Umeri ishte i rreptë. Duke parë këtë, do të ishte e mjaftueshme për një musliman ta mbështeste bindjen e tij në argumentet e njërit prej medh’hebëve islamë ose në një ixhtihad28 të besueshëm, të bazuar në argumente të shëndosha nga Kur’ani dhe Sunneti. A duhet cilësuar një person si ekstremist, sepse pranon dhe zbaton një ligj të nxjerrë nga njëri prej katër juristëve të mëdhenj të Islamit: Ebu Hanifes, Shafiiut, Malikut dhe Ahmed ibn Hanbelit, vetëm pse ai nuk pajtohet me interpretimet e dijetarëve të ndryshëm, veçanërisht të atyre bashkëkohorë? A kemi të drejtë të ndalojmë dikë nga zgjedhja e ixhtihadit, veçanërisht nëse kjo gjë lidhet me jetën dhe sjelljen e tij personale?
Një numër i madh juristësh islamë, nga të parët dhe bashkëkohorët, deklarojnë që gruaja duhet të vishet me një veshje që do t’ia mbulonte krejt trupin, me përjashtim të fytyrës dhe duarve. Përjashtimi i duarve dhe fytyrës mbështetet në ajetin kur’anor:
“... të mos zbulojnë stolitë e tyre, përveç atyre që janë të dukshme...” (24:31)
Më tej e përforcojnë këtë duke e mbështetur me hadithe, ngjarje dhe rrëfime. Shumë dijetarë
bashkëkohorë, midis të cilëve edhe unë, e mbështesin këtë verdikt.
Nga ana tjetër, një numër dijetarësh të shquar debatojnë se fytyra dhe duart janë avret (pjesë e turpshme), dhe si të tilla, duhen mbuluar. Ata nxjerrin argumente nga Kur’ani, hadithet dhe
rrëfimet. Ky argumentim mbrohet nga shumë dijetarë bashkëkohorë, veçanërisht në Pakistan, Indi, Arabinë Saudite dhe shtetet e Gjirit Persik. Ata i bëjnë thirrje çdo gruaje muslimane, që beson në All-llahun (xh.sh.) dhe në botën tjetër, të mbulojë fytyrën dhe të veshë dorëza. Nëse një grua beson në këtë dhe e konsideron atë si pjesë të mësimeve të Islamit, a duhet cilësuar ajo si ekstremiste? Nëse një burrë, e thërret bijën ose gruan e tij t’i nënshtrohet kësaj gjëje, e ajo pranon, a duhet shikuar ai si ekstremist? A kemi të drejtë ne të detyrojmë dikë që të heqë dorë nga ajo që ai ose ajo e beson si urdhër të All-llahut (xh.sh.)? Duke vepruar kështu, a nuk jemi duke e detyruar atë që të kërkojë zemërimin e All-llahut, që ai ta shesë xhennetin e ta blejë xhehennemin vetëm e vetëm që të kënaqim tekat tona dhe të mos akuzohet për “ekstremizëm”?
E njëjta gjë mund të thuhet për ata që janë besnikë të opinioneve “të vijës së ashpër” për sa i përket të kënduarit, muzikës, pikturës, fotografimit etj. Këto mendime, jo vetëm që ndryshojnë nga ixhtihadi im personal rreth këtyre çështjeve, por edhe nga ixhtihadi i shumë dijetarëve të shquar. Megjithatë, mendimet e tilla janë në përputhje me pikëpamjet e një numri dijetarësh të hershëm dhe bashkëkohorë.
Sidoqoftë, shumë nga ç’kritikohet tek ata, të cilët i cilësojmë si “ekstremistë”, si psh. veshja e një theubi të shkurtër në vend të këmishës dhe pantallonave, apo kundërshtimi për t’u dhënë dorën grave, të cilat mund të konsiderohen si “të tepërta”, e gjejnë argumentin e tyre në Usul ul Fikh dhe në traditat e Ummetit. Si të tilla ato janë pranuar, mbrojtur dhe përhapur nga disa prej dijetarëve tanë bashkëkohorë. Si pasojë, disa të rinj muslimanë të devotshëm i janë përgjigjur kësaj, duke shpresuar në mëshirën e All-llahut dhe duke iu frikësuar ndëshkimit të Tij. Prandaj, s’duhet të dënojmë veprimet e ndonjë muslimani apo ta akuzojmë atë për “ekstremizëm”, nëse ai ndjek një mendim të vijës së ashpër të bazuar mbi gjykimin ligjor, me anë të të cilit ai kërkon kënaqësinë e All-llahut. Nuk kemi të drejtë ta detyrojmë atë të heqë dorë nga mendimi i tij ose t’i kërkojmë të ndjekë një vijë sjelljeje, e cila është kundër bindjeve të tij. Detyra jonë është t’i bëjmë thirrje atij me urtësi, të debatojmë me durim dhe mirësi, dhe të mundohemi ta bindim atë duke i paraqitur argumente, me shpresë që ai të mund të ndryshojë mendimin dhe të mund të pranojë atë që ne besojmë se është e vërtetë.